Hulp bij onderzoek

Representativiteit is de mate waarin de respons (soms ook de steekproef) overeenkomt met populatie. Velen denken dat als je een at random steekproef hebt getrokken je dan ook een representatieve respons hebt. Dat is aantoonbaar onjuist. Iets is pas representatief als het is getoetst.

Representativiteit is afgeleid van de term ‘representant’. De onderzoeker stelt daarmee de eis dat de groep personen die hij ondervraagt of bestudeert, een goede weergave is van de populatie. Om vast te stellen of de deelnemers aan het onderzoek representatief zijn, zal aangegeven moeten worden welke kenmerken van de populatie bij de deelnemers terug moeten komen. Bijvoorbeeld. Van een populatie ‘bedrijven in een regio’ kan men kenmerken vaststellen als bedrijfsgrootte, branche, plaats in de regio, etc.

Representativiteit van de steekproef respons

In veel onderzoek is het niet mogelijk om iedereen uit de populatie deel te laten nemen. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om alle 16 miljoen Nederlanders te ondervragen. De onderzoeker selecteert dan een aantal mensen uit die totale groep. Dat groepje mensen moet representatief zijn als de onderzoeker een beeld wil schetsen van 'alle Nederlanders'.

Bij de deelnemers aan het onderzoek wil men nu dat er verhoudingsgewijs evenveel bedrijven voorkomen met dezelfde kenmerken als in de populatie. Is dat het geval dan noemt men de steekproef representatief; is dat niet het geval dan is de steekproef niet representatief. Overigens gaat het meestal niet om de representativiteit van de steekproef (want dat is vrij gemakkelijk te realiseren) maar gaat het om de representativiteit van de respons. De onderzoeker wil graag dat de onderzoekseenheden die hij opneemt in de analyse representatief zijn, en niet degenen die er mogelijk in hadden kunnen komen.

Het belang van representativiteit

Waarom is de eis van representativiteit nu zo belangrijk? Dit heeft met het volgende te maken. Indien je de gegevens analyseert van de respondenten die representatief zijn voor de populatie dan mag je zeggen dat de uitkomst uit die analyse (onder voorbehoud van een bepaalde betrouwbaarheidsmarge) voor de hele populatie geldt. Indien de respons niet representatief is voor het totaal, dan mag je de conclusies uit de analyses niet generaliseren naar de totale populatie.

Daarmee wordt nogmaals duidelijk dat het eigenlijk niet gaat om de representativiteit van de steekproef, maar dat het feitelijk gaat om de representativiteit van de respons. De representativiteit van de steekproef is een tussenstap, en die hoeft niet representatief te zijn.

Het vaststellen van de representativiteit

Er is nog veel meer te vertellen over representativiteit. In de literatuur kom je vele opvattingen tegen, maar de meeste kun je afdoen als onzin of als een vooringenomenheid die met eng nadenken makkelijk is te weerleggen. Bij representativiteit gaat het om een onderbouwde uitspraak. Hoe je dat moet controleren en wat je er aan kunt als de respons niet representatief is, leer je in het paper over representativiteit dat ik hierover geschreven heb.

© Foeke van der Zee (versie 2023). hulpbijonderzoek.nl/online-woordenboek

- specialist in Onderzoek en Statistiek
- auteur van boeken over onderzoeksmethodologie
- oprichter van en coach bij Hulp bij Onderzoek

Aan Representativiteit gerelateerde trefwoorden:

- steekproef
- respons
- non-respons
- uitval
- non-respons onderzoek

Terug naar de begrippenlijst